Wat is postcensuur?   Waarom is er postcensuur? Wie censureert? Hoe werkt het?   Wat zijn de censuurkenmerken?

Wat is postcensuur?  

Postcensuur is het openen en kennisnemen van de inhoud van poststukken door officiële of militaire instanties.

Deze controle kan resulteren in de geheel of gedeeltelijk verwijdering van tekst of het achterhouden of vernietigen van het poststuk. In de regel wordt het poststuk doorgestuurd, voorzien van een stempel of stempels en/of een sluitstrook van de censor.

Onder post of poststuk wordt verstaan: brief, briefkaart, postkaart, ansicht, drukwerk, postpakket, of telegram, welke verzonden zijn via een officiële (post)instantie.

Voor postcensuur kan de volgende indeling gehanteerd worden:

• civiele censuur; censuur op de postverkeer tussen burgers,
• veldpost; censuur op het militaire postverkeer,
• deviezencontrole; controle op de aanwezigheid van waardepapieren, zoals bijvoorbeeld aandelen, bankbiljetten, postzegels en dergelijke.,
• krijgsgevangenenpost; postverkeer van en naar interneringskampen
• postverkeer van en naar concentratiekampen of doorgangskampen.
• postoorlog; censuur van poststukken met politiek onwelgevallige postzegel(s) of stempel(s) worden teruggestuurd, met de reden van terugzending (soms in de vorm van een tegenstempel). 

Voorbeeldbrieven hiervan zijn;

De nadruk zal liggen op de civiele postcensuur. 

Voor de postoorlog censuur (POSTKRIEG) verwijs ik graag naar de fraaie uitgebreide website van Jan Heijs;  postkrieg.info. Op onderhavige website wat algemene informatie en voorbeeldbrieven over de postoorlog.

Waarom is er postcensuur?

De reden van de censuur is tweeledig en in brede zin; 1. proberen informatie over de vijand in handen te krijgen. 2. verhinderen dat de vijand informatie over jou in handen krijgt.

Over het waarom zegt de War Office (Verenigd Koninkrijk) in 1939:

1. prevention information of military value reaching the enemy.
2. enforcing exchange control regulations, especially the control of US and Canadian dollars.
3. intercepting contraband goods intended for the enemy.
4. collecting information of military value from incoming or transit mail.
5. collecting information on morale: civilian, military or POW (prisoners of war).

De toenmalige Duitse definitie zegt het heel expliciet:

“Zum Zwecke der Lahmlegung der gegnerischen Spionage, Sabotage und Propaganda, der Unterbindung mittelbarer Hilfsdienste fur den Feind und hochverraterischer Umtriebe sowie der Gewinnung von Nachrichten der Feind.” 

.

Wie censureert de post?

Postcensuur vindt in het algemeen plaats gedurende oorlogssituaties of binnenlandse conflicten en wordt uitgevoerd door overheids of militaire instanties. De censuur vindt in het algemeen plaats in aparte instellingen los van het postkantoor.

.

Hoe werkte het ?

De censor controleert de inhoud van het poststuk. In de meeste gevallen zal zij/hij het poststuk vrijgeven en zal het poststuk via de officiële (post)instantie naar de geadresseerde gaan. Het poststuk kan ook enige tijd achtergehouden worden, zodat actuele informatie zijn waarde verliest. Een andere mogelijkheid is dat een tekstgedeelte onleesbaar gemaakt, uitgeknipt of een briefdeel gedeeltelijk ingenomen wordt (waarna de brief wordt doorgestuurd).

De censor is zichtbaar op de gecensureerde brief door een sluitstrook, een stempel of / en een handschrift. Bij terugzenden van het poststuk kan een reden van terugzending aanwezig zijn (in de vorm van een stempel, plakstrook of ingesloten briefje met tekst) . Bij schadelijke inhoud voor de eigen partij of nuttige informatie over de tegenpartij kan het poststuk doorgestuurd worden naar hogere officiele of militaire instanties. Dit kan consequenties voor de afzender (en geadresseerde) hebben. In bepaalde gevallen zal het poststuk vernietigd worden.

Afwijkend van bovenstaande is de censuur welke bekend staat onder de naam;  POSTOORLOG.  De postdienst van het ene land accepteert de post uit het andere land niet. Doorgaans gaat het om politieke redenen; meestal betreft het een postzegel of poststempel die voor het ontvangende land niet acceptabel is.  De reactie van de postdienst van het ontvangende land is een van deze 3 mogelijkheden:

• Het poststuk wordt naar de afzender teruggestuurd.
• De gewraakte afbeelding wordt (bijvoorbeeld met een viltstift) weggewerkt.
• De postdienst beschouwt de bewuste postzegel als ongeldig en heft strafport bij de geadresseerde.

De Britse censuurinstellingen.

Tijdens de tweede Boerenoorlog (1899-1902) werd een postcensuursysteem ingevoerd met censuurkantoren in Pretoria en Durban. In de krijgsgevangenenkampen in Bloemfontein en in St Helena, Ceylon en Bermuda vond ook postcensuur plaats. 

Tijdens de 1e wereldoorlog werd alle post in Londen of Liverpool gecensureerd. 

Door de ervaring opgedaan tijdens de 1e wereldoorlog en de Boerenoorlog, was er direct bij aanvang van de 2e wereldoorlog een goed functionerend postcontrole systeem. Er werkten ongeveer 10.000 censoren. De postcensuur tijdens de 2e Wereldoorlog is gedetailleerd beschreven door Morenweiser (2011).

De Britse censor (‘examiner’) handelde het gehele censuurtraject af. Het openen van de brief, de inhoud controleren, en de brief weer sluiten met een sluitstrook, met het specifieke nummer van de censor. Poststukken die al geopend waren of postkaarten of ansichten werden voorzien van een censuurstempel. De combinatie censuurstempel èn censuurstrook op een brief komt niet voor. Brieven met verdachte inhoud gingen door naar de speciale censor (‘censor’). Bij ongewenste inhoud wordt de brief geretourneerd aan de afzender met plakstrook ‘RETURN TO SENDER’, soms met de reden van terugzending.

Het Duitse censuursysteem tijdens de 2e Wereldoorlog was heel gecompliceerd en het duurde enige maanden voordat dit goed functioneerde. De censuurinstelling stond los van de postdienst. De te censureren post werd aangeleverd door de postinstantie en na censurering en goedkeuring weer opgehaald en doorgestuurd. Is de censor niet akkoord, zijn er verboden insluitingen of is de inhoud op een of andere manier verdacht dan vindt nieuwe censurering plaats door hogere instanties. De brief kan dan alsnog doorgaan, eventueel met een deel van de tekst zwart gemaakt (onleesbaar); de brief kan vernietigd worden of worden teruggezonden naar de afzender (in sommige gevallen met een stempel of plakstrook met de reden of een ingesloten briefje met toelichting).

Het censuurproces is goed weergegeven door A. Weylandt. Naast de censuur-sluitstrook en censuur-stempel komen op de gecensureerde brief ook censorstempel(s) en / of censor handschrift(en).

Opvallend is dat de Duitse censoren meerdere kenmerken achterlaten op de brief.

De Amerikaanse censuursysteem

Na de oorlogsverklaring aan Duitsland in april 1917 werd, naar Brits model postcensuur ingevoerd.

Tweede wereldoorlog. 12 December 1941 start de censuur van civiele post. In september 1942 openden en onderzochten meer dan 10.000 censoren wekelijks bijna een miljoen stuks inkomende en uitgaande overzeese post bij 18 censorinstellingen en onderafdelingen daarvan

Literatuur

Anonymus. Postal censorship p 19-25. In: A report on the office of censorship. Feb 1946. http://bl-libg-doghill.ads.iu.edu/gpd-web/historical/Reportontheofficeofcensorship.pdf

Broderick. W.N.  en Mayo, D. (1980)   Civil Censorship in the United States during World War II .  Office of Censorship data p 23 – 27. 

De Nederlandse censuur ..

.

.

De Ierse censuur. De noodzaak wordt als volgt omschreven: “It is necessary at every step to protect our own interests in that regard, to avoid giving to any of the belligerents any due cause, any proper cause of complaint”.

De civiele post werd gecontroleerd door de ongeveer 200 censoren in Dublin.  Door gebruik te maken van de zwarte lijst en de witte lijst om bepaalde post te targeten, kon het personeel geen volledige censuur uitoefenen; continentale Europese post werd echter allemaal ingezien, evenals alle inkomende en uitgaande luchtpost. [Een zwarte lijst bevat regeringen of organisaties of personen  van geringe betrouwbaarheid. Een witte lijst bevat regeringen of organisaties of personen  met open toeganklijkheid.] https://en.wikipedia.org/wiki/Censorship_in_the_Republic_of_Ireland#Mail

De Finse postcensuur staat beschreven in https://sananvapauteen.fi/artikkeli/1977 .

Van censuurinstellingen in andere landen is betrekkelijk weinig bekend. In het algemeen bevat de brief een censuursluitstrook en een censuurstempel.

Wat zijn de censuurkenmerken?

Het meest opvallende is de censuur-sluitstrook. Dit is de strook waarmee de geopende en gecensureerde brief wordt afgesloten. Er komen veel verschillende strookteksten voor, meestal duidend op censuur, opening, of onderzoek, soms met landswapen of symbool. Het Verenigd Koninkrijk volstaat met de sluitstrook (of een censuurstempel). Voor andere landen staat er op de strook meestal een censuurstempel. Soms is uitsluitend het stempel aanwezig. De reden kan zijn dat de brief geopend aan het loket is afgeleverd. Een andere mogelijkheid is dat de brief ongeopend het censuurbureau is gepasseerd. Het draagt dan een (doorloop) stempel, soms met een paraaf van de censor.

Lakcensuurstempels. Bij waardevolle briefinhoud kan de brief gesloten worden met lak. In de lak wordt een censuurstempel gezet. Zie; Sprenger, M. Belege mit Lacksiegel im zweiten Weltkrieg 16p.

Op veel Duitse censuurbrieven komen, naast de strook en stempel, ook een stempel of handschrift van de censor voor (soms meerdere stempels of handschriften). Het handschrift is met potlood aangebracht, in zwart of in een kleur. Chemische censuur (penseelstreken in lichte kleur; dit ter controle van tekst geschreven met onzichtbare inkt) komt bij de Duitse censuur ook regelmatig voor. Bij andere landen komt in enkele gevallen chemische censuur voor.

Bronnen:

Beveren, F.J. van Censuurpost voor een multinational. Serie artikelen vanaf Filatelie 1984, september p 644 –

Hoeven, J. van der Briefgeheim en postcensuur. AO reeks. 794.

Koskull, J. von Briefzensur wahrend des zweiten Weltkriegs. Zie; https://www.dhm.de/lemo/zeitzeugen/josepha-von-koskull-briefzensur-waehrend-des-zweiten-weltkriegs.html

Landsmann, H. (2019) Die Zensur von Zivilpost in Deutschland im 2. Weltkrieg. Katalog der im 2. Weltkrieg von den Auslandsbriefprüfstellen und anderen Zensurstellen in Deutschland und den besetzten Gebieten auf Zivilpost verwendeten Zensurvermerke. (2. vollständig überarbeitete Auflage)

Morenweiser, K. (2011) British Empire Civil Censorship Devices, World War II. Section 2. Inited Kingdom. Volume 1. Censorship handstamp. Censorship wax seals. Resealing labels.

Sprenger, M.  Fräulein Edita Zochowitzki Zensorin in Haifa und Teherani  (2 p) http://www.philawiki.org/buecher/MSprenger/ZensorinEditaZochowitzki.pdf

Stich, H.F. , Stich, W. and Specht, J. (1993) Civil and military censorship during world war II. Postal history.

Stich, H.F. and Stich, W. (1994) Postwar years of Germany 1945 – 1948. Postal history.

Wikipedia. Postal Censorship. https://en.wikipedia.org/wiki/Postal_censorship,

Wikipedia. Briefzensur. https://de.wikipedia.org/wiki/Briefzensur.

Wolter, K.K.   Die Postzensur, Handbuch und Katalog,   1965 Band I, Vorzeit, Frühzeit und Neuzeit (bis 1939). 

Wolter, K.K.   Die Postzensur, Handbuch und Katalog,    1966 Band II Neuzeit (1939-1965).   

Wylandt, A. (1980) De duitse censuurmerken op burgerlijke briefwisseling 1939-1945.